Trudne warunki eksploatacji mogą przyspieszyć zużycie oleju. Warto więc wiedzieć, jak sprawdzić czy olej silnikowy jest w dobrej kondycji lub czy wymaga natychmiastowej wymiany.
Stopień przepracowania oleju można sprawdzić w laboratorium. To kosztowna, a do tego czasochłonna metoda – trzeba odciągnąć próbkę oleju, dostarczyć ją do placówki badawczej i poczekać na wynik. Czy można tanio i szybko sprawdzić, czy olej jest dobry? Najprostszym sposobem oceny kondycji oleju, ale też obarczonym największym marginesem błędu, jest naniesienie go na białą powierzchnię i ocena koloru. Słomkowa lub lekko brązowa barwa oznacza, że olej jest świeży i nieprzepracowany. Im bliżej czerni – tym gorzej, przy czym trzeba pamiętać, że ze względu na obecność sadzy oleje smarujące diesla ciemnieją znacznie szybciej niż pracujące w silnikach benzynowych.
Olej silnikowy, choć może sprawiać wrażenie jednolitej cieczy, wcale nią nie jest. W środku smarnym są zawieszone różne związki – w tym sadza, niespalone paliwo, które przeniknęło do miski olejowej po ścianach cylindrów, a zdarza się, że płyn i chłodzący (jego źródłem mogą być mikropęknięcia czy nieszczelności na granicy płyn chłodzący-olej, a więc np. w chłodniczce oleju) czy woda, która skropliła się wewnątrz silnika.
Poszczególne składowe wykazują tendencję do rozdzielania się po naniesieniu na czystą bibułę czy biały papier – trzeba jednak pamiętać, że nie nadaje się do tego papier kredowy lub kredowany, a więc z połyskiem lub sprawiający wrażenie śliskiego w dotyku (może być np. drukarkowy). Aby uzyskać możliwie wiarygodne wyniki, należy pobrać kroplę zimnego oleju za pomocą bagnetu i nanieść ją na papier. Warto przygotować też próbę kontrolną w postaci kropli świeżego oleju. Dzięki temu będzie nam łatwiej zaobserwować jak zużyty olej rozchodzi się po papierze – pełny wynik uzyskuje się po ok. 24 godzinach.
Im olej ma ciemniejszą barwę – tym jest bardziej przepracowany. W centralnym punkcie kropli zatrzymają się ciała stałe, a więc sadza oraz ewentualne opiłki metalu. Oczywiście im jest ich więcej, tym gorzej (zwłaszcza opiłków, których nie powinno być w silniku). Postrzępiona krawędź kropli świadczy, że w oleju znajduje się woda, co może świadczyć o mieszaniu się go z płynem chłodzącym. Próbkę warto obejrzeć też pod światło – jeżeli zauważymy jasny pierścień za plamą olejową, to oznacza to, że olej w naszym silniku jest wymieszany z paliwem. Może to być efektem przelewających wtryskiwaczy, wypadających zapłonów, częstych procedur wypalania DPF lub jazdy wyłącznie na krótkich odcinkach. Olej rozrzedzony paliwem warto wymienić, zastanawiając się przy okazji nad źródłem problemu.
Jak interpretować wyniki? Szerokie opracowanie na ten temat znajduje się na stronie atlib.info, gdzie zamieszczono także poniższą grafikę.
Czy taki test jest wiarygodną metodą? Mimo że wielu osobom badanie stanu oleju za pomocą bibuły może wydawać się nieskuteczną metodą, nie można zapominać, że w laboratoriach od lat stosowana jest chromatografia bibułowa, czyli rodzaj chemicznej techniki analitycznej, w której do rozdzielania składników mieszaniny stanowi bibuła. Sęk w tym, że jest to bibuła o wysokiej czystości i określonych parametrach, a laborant wie, na co zwrócić uwagę i jak interpretować wyniki.
Szerokie opracowanie na temat oceny wartości użytkowej oleju silnikowego z zastosowaniem chromatografii bibułowej opublikował Instytut Nafty i Gazu. Decydując się na samodzielną ocenę stanu oleju trzeba pamiętać, że kluczowe z punktu widzenia właściwości oceny będzie najsłabsze ogniwo – detekcję poszczególnych składników może uniemożliwić skład czy konstrukcja bibuły lub nasze subiektywne spojrzenie na efekty chromatografii.
Niektóre modele samochodów mają zmienne okresy międzyprzeglądowe lub podają informację na temat pozostałej żywotności oleju. Jak to działa? Rozwiązanie jest najczęściej elektroniczne – system zlicza liczbę uruchomień silnika, pokonywane odległości, może też brać pod uwagę obciążenie silnika i jego prędkości obrotowe, by oszacowań stopień przepracowania oleju.
