Izera miała być ładna, przystępna cenowo i polska. NIK informuje, że kosztowny i ambitny projekt jest obarczony wysokim ryzykiem, a do tego jego realizacja nie przebiega zgodnie z harmonogramem.
W połowie 2020 r. zaprezentowano prototypy polskich samochodów elektrycznych marki Izera. Media, np. serwis tvn24.pl, informowały wówczas, że „produkcję zaplanowano na 2023 rok, a auto ma być dostępne finansowo dla przeciętnego Kowalskiego”. Minęło już sporo czasu, a poza wyciętym lasem pod przyszłą fabrykę, pozyskania partnera w postaci chińskiego koncernu Geely oraz podpisania umowy z Pininfariną na zaprojektowanie produkcyjnej wersji Izery w temacie polskiego „elektryka” dzieje się niewiele. Mówi się, że auto ma trafić na drogi w 2025 r. Ile z tego wyjdzie i czy projekt ma szanse na powodzenie?
Najwyższa Izba Kontroli przeprowadziła z własnej inicjatywy kontrolę poświęconą wydatkowaniu środków finansowych na projekt samochodu elektrycznego Izera. W wyniku kontroli Izba stwierdziła w szczególności, iż w badanym okresie założenia projektu i jego cele strategiczne nie były realizowane terminowo oraz wystąpiły nieprawidłowości wiążące się z zaangażowaniem przez Skarb Państwa kwoty 250 mln zł ze środków Funduszu Reprywatyzacji, jak również zidentyfikowała daleko idące, także finansowe i mające wymiar wieloletni (również dla finansów publicznych), ryzyka wiążące się z tym projektem.
NIK w wystąpieniu pokontrolnym skierowanym do szefa kancelarii Prezesa Rady Ministrów, zwróciła uwagę, że przedłużający się proces realizacji projektu budowy samochodu elektrycznego Izera, w tym w istocie niewyjście projektu do dnia zakończenia kontroli poza fazę przygotowawczą, stwarza ryzyka dla jego realizacji. NIK zauważył, że rynek motoryzacyjny – w tym zwłaszcza dynamicznie rozwijający się segment samochodów elektrycznych – cechuje się bardzo wysoką dynamiką rozwojową i silną konkurencją rynkową. Przedłużający się proces realizacji projektu może spowodować, że potencjalna upatrywana szansa rynkowa ulegnie dezaktualizacji, a produkt nie znajdzie oczekiwanego przez spółkę w planach popytu rynkowego. Wyzwanie stanowią również trudne do przewidzenia w przyszłości, a obecnie rosnące koszty eksploatacji pojazdów elektrycznych, jak również niezbędność infrastruktury eksploatacyjnej.
Przedstawiając wyniki kontroli NIK wskazała, że projekt wymaga szczególnej ewaluacji zarówno strategicznej – co do szans jego powodzenia i znalezienia przez produkt popytu rynkowego, jak również operacyjnej – przed każdą kolejną decyzją o zaangażowaniu dalszych środków publicznych. Kluczowe ryzyka projektu dotyczą zwłaszcza przyszłej konkurencyjności Izery na rynku, dalszej adekwatności technologii (także w świetle kosztów produkcji i dystrybucji energii elektrycznej w Polsce oraz stanu istniejącej infrastruktury – terenowej i w budynkach mieszkalnych) oraz sposobu finansowania projektu. W tym świetle szczególnie silnie NIK zaakcentowała wymogi stawiane przed wszystkimi organami państwa wynikające z przepisów ustawy o finansach publicznych (dokładnie w tym przypadku art. 44 ust. 3 pkt 1 i 2). Stanowią one jednoznacznie, że wydatki publiczne powinny być dokonywane w sposób celowy i oszczędny, z zachowaniem zasad uzyskiwania najlepszych efektów z danych nakładów oraz optymalnego doboru metod i środków służących osiągnięciu założonych celów, jak również w sposób umożliwiający terminową realizację zadań.
W raporcie NIK wskazał, że projekt stanowi ambitne zamierzenie rozwojowe, ale obarczony jest wysokim ryzykiem, więc każdą przyszła znacząca decyzja w projekcie, w tym o zaangażowaniu środków ze źródeł publicznych, wymaga wieloaspektowego rozważenia jej zasadności i skutków. Izba również w wystąpieniu pokontrolnym skierowanym do spółki ElectroMobility Poland zwróciła uwagę, że pomimo upływu blisko sześciu lat od zawiązania jej jako spółki celowej ustanowionej do realizacji projektu polskiego samochodu elektrycznego Izera, kolejno czynione i przekładane w czasie założenia nie zostały zrealizowane. Izba zauważyła, iż wprawdzie w badanym okresie spółka w ramach posiadanych możliwości podejmowała działania mające na celu realizację projektu, to jednak upływający czas aktualizuje ww. ryzyka. NIK, akcentując powoływane wyżej kwestie związane z przewidywanym przez EMP źródłem istotnego finansowania projektu, wskazała, że powyższe uwarunkowania mogą również wpłynąć na kwestię pozyskania finansowania dłużnego na rynku. Ze strony NIK pojawiły się też zastrzeżenia względem stwierdzonej nieprawidłowości dotyczącej kształtowania wynagrodzeń członków zarządu EMP.
Niestety z uwagi na tajemnice ustawowo chronione wyniki kontroli zostały podane do publicznej wiadomości w ograniczonym zakresie – w całości są one znane Kancelarii Prezesa Rady Ministrów oraz spółce ElektroMobility Poland SA. Dodatkowo Najwyższa Izba Kontroli bezpośrednio powiadomiła o kluczowych ustaleniach i ryzykach Prezesa Rady Ministrów, zwracając się o podjęcie określonych działań.
Z pełną treścią raportu można zapoznać się na stronie NIK.
