Autobus bez silnika spalinowego i bez ciężkich baterii? Trolejbus bez konieczności prowadzenia trakcji elektrycznej? Koncept takiego pojazdu powstał ponad 80 lat temu.
Żyrobusy to elektryczne autobusy, które wykorzystują koło zamachowe do magazynowania energii. Nie potrzebują więc przewodów napowietrznych (trakcji), jak w przypadku trolejbusów.
W latach 40. szwajcarska firma Oerlikon opracowała i zrealizowała koncepcję autobusu napędzanego kołem zamachowym. Miało to na celu stworzenie alternatywy dla trolejbusów na trasach o mniejszym natężeniu ruchu pasażerskiego, gdzie pełna elektryfikacja sieci trakcyjnej nie była uzasadniona ekonomicznie.
Jak działa żyrobus? Co to jest żyrobus?
Taki autobus zamiast korzystać z silnika spalinowego, akumulatorów lub podłączenia do napowietrznych linii energetycznych, wykorzystuje koło zamachowe do magazynowania energii. Jest ono obracane z prędkością do 3000 obrotów na minutę przez silnik elektryczny. Zasilanie do ładowania koła zamachowego było pozyskiwane za pomocą trzech wysięgników zamontowanych na dachu pojazdu. Te stykały się z punktami ładowania rozmieszczonymi w wybranych miejscach trasy (na przykład na przystankach czy pętlach). Dodatkowo, silniki elektryczne mogły stać się generatorem prądu i odzyskiwać energię chociażby z hamowania. Hamowanie pojazdu odbywało się więc w dużej mierze elektrycznie, a część energii była zwracana z powrotem do koła zamachowego, powiększając w ten sposób zasięg żyrobusu.
Jaki jest zasięg żyrobusu? Kiedy trzeba go ładować?
W pełni naładowany żyrobus mógł zwykle przejechać pomiędzy doładowaniami nawet do 6 km z prędkością do 50-60 km/h. Zasięg ten zależny był oczywiście od masy pasażerów… Zaletą żyrobusu było szybkie doładowywanie trwające najczęściej tyle, co postój na przystanku.
Gdzie korzystano z żyrobusów?
W Belgii, w Gandawie, żyrobusy były wykorzystywane na trasie łączącej Gandawę i Merelbeke. Trzy żyrobusy zaczęły kursy późnym latem 1956 roku. Koło zamachowe znajdowało się pośrodku autobusu, obejmując prawie całą szerokość pojazdu i mając pionową oś obrotu. Trasa z Gandawy do Merelbeke miała być pierwszą z planowanej sieci. Jednak żyrobusy pozostały w służbie tylko przez trzy lata i zostały wycofane późną jesienią 1959 roku. Okazały się zawodne, a ich waga niszczyła nawierzchnie dróg. Okazały się również wyjątkowo energochłonne, zużywając 2,9 kWh/km – w porównaniu z 2,0 kWh/km do 2,4 kWh/km w tramwajach o znacznie większej pojemności.
Jeden z żyrobusów z Gandawy został zachowany i odrestaurowany. Obecnie jest wystawiany w muzeum VLATAM w Antwerpii i czasami jest pokazywany (i używany do przewozu pasażerów) na belgijskich wystawach, bazarach entuzjastów transportu itp.
Zalety żyrobusów:
• Cisza: żyrobus jest znacznie cichszy w porównaniu z autobusami napędzanymi silnikami spalinowymi.
• Ekologia: żyrobus nie generuje spalin ponieważ korzysta z silników elektrycznych.
• Brak trakcji: żyrobus działa bez konieczności budowania kosztownej trakcji, co oznacza, że trasę można w miarę dowolnie zmieniać.
Wady:
• Waga: autobus, który może przewozić 20 osób i ma zasięg 2 km, wymaga koła zamachowego o wadze około 3 ton.
• Bezpieczeństwo: koło zamachowe, które obraca się z prędkością 3000 obrotów na minutę, wymaga specjalnego mocowania i zabezpieczenia.
• Prowadzenie: kierowanie żyrobusem jest utrudnione, ponieważ koło zamachowe działa jak żyroskop, który przeciwdziała zmianom kierunku.
